Landgoed Kasteelhoeve Cartils bevindt zich in het Eyserbeekdal bij het dorp Wijlre in de gemeente Gulpen-Wittem. Het 35 hectare grote landgoed is in particulier bezit en heeft een landbouw-verleden maar is vanaf 2010 afgewaardeerd en omgevormd tot (agrarische)natuur. In de korte periode van natuurontwikkeling hebben zich al veel bijzondere soorten gevestigd waaronder de Grauwe klauwier, de Vermiljoenkever, de Veldparelmoervlinder en de Gele zegge. Er zijn verschillende grootschalige ingrepen gedaan die de natuurkwaliteit verhoogd hebben. Zo zijn er graften aangelegd, extra struwelen en bosschages geplant, de voedselrijke toplaag van bepaalde delen geplagd en heeft er hydrologisch herstel plaatsgevonden.
Het landgoed omvat drie sterk verschillende deelgebieden:
Slechts enkele decimeters onder de graslanden van het deelgebied op de Biesberg bevindt zich kalksteen, wat deze graslanden uiterst geschikt maakt om het zeldzame ‘Gentiano-Koelerietum’ oftewel kalkgrasland te ontwikkelen. Dit is een van de meest typerende vegetatietypen voor Zuid-Limburg. Er zijn zelfs delen waar het kalksteen aan de oppervlakte komt en waar pioniersvegetaties op kalksteen zijn ontstaan. Op plekken waar de kalksteen dieper is wegzakt zijn omstandigheden ontstaan die geschikt zijn voor het iets vochtigere en voedselrijkere ‘Arrhenatherion elatioris’ of glanshaver-hooiland. De kalkgraslanden van het landgoed sluiten aan op het schraalgraslandcomplex Roodborn/De Piepert. Hiermee wordt het leefgebied van veel zeldzame vlinders zoals de Sleedoornpage, het Klaverblauwtje en het Kaasjeskruiddikkopje vergroot. Dit zorgt, dat niet alleen deze vlinders, maar ook veel zeldzame kalkgraslandplanten, een grotere overlevingskans hebben.
Beneden, in de beemden naast de Eyserbeek, treffen we een heel ander deelgebied aan, hier komt kwel naar boven en is een bijna verdwenen kalkmoeras hersteld na ingrijpende maatregelen die de drainage verminderd hebben, zodat de kwel via het maaiveld kan aflopen naar de Eyserbeek. Kalkmoeras kenmerkt zich door de hoge pH-waardes van de kwel, die variëren van 6,5 tot wel 8,5 hier. Dit systeem komt nauwelijks voor in Nederland en veel soorten en vegetatietypen (zoals het ‘Caricion davallianae’) die typerend zijn voor kalkmoerassen zijn dan ook zeldzaam. Een soort die maar op een paar plekken in Nederland voorkomt en een indicator is voor kalkmoeras is de Gele zegge, die hier op veel plaatsen in het moeras uit de zaadbank is opgekomen, net als het Bruin cypergras. Aan het kalkmoeras grenzen vochtige hooilanden die zich ontwikkelen tot ‘Calthion palustris’ of ‘Cirsio dissecti- Molinietum’, respectievelijk dotterbloemhooiland en blauwgrasland. Kenmerkende soorten zijn Echte koekoeksbloem, Moerasrolklaver, Gewone dotterbloem, Moerasvergeet-mij-nietje, Waterkruiskruid, Moerasstreepzaad en Pinksterbloem. Ook de Harige- en de Grote ratelaar komen er in grote getallen voor. Een grote bijzonderheid vormt het zeer zeldzame Knikkend nagelkruid dat in 2021 in het kader van de Operatie Peperboompje door de WUR werd geherintroduceerd op het terrein. Daarnaast zijn er verschillende plekken met bron- en moerasvegetaties die met name belangrijk zijn voor de vlinderpopulaties, o.m. de Veldparelmoervlinder die hier voorkomt.
Het derde deelgebied van het landgoed bestaat uit hoger op de hellingen gelegen droge natuur-graslanden op lössgrond. Op deze percelen wordt gewerkt met inrichtings- en beheermaatregelen die zijn gericht op de instandhouding van soorten, vooral vogels, zoogdieren en reptielen. De Blauwe reiger, de Buizerd, de Rode wouw, de Torenvalk, uilen, Fazanten, Patrijzen, Reeën, Hazen en Dassen behoren tot de vaste bewoners. Opvallendste bewoner en doelsoort is de Grauwe klauwier. Een belangrijk kenmerk van dit deelgebied zijn de talrijke oude en nieuwe landschapselementen zoals graften, struweelhagen, meidoornhagen en struweelranden. Dat al deze bijzondere en karakteristieke vegetaties op een aaneengesloten gradiënt en op schaal kunnen voorkomen hier maakt het gebied zo waardevol en laat zien dat er veel te winnen valt met het juiste beheer.
Het landgoed Kasteelhoeve Cartils is in particulier bezit en is derhalve normaliter alleen via een aantal vaste wandelpaden te bezoeken, dit om de natuurontwikkeling en de rust in het gebied niet te verstoren. De meest bijzondere biotopen zijn dan ook niet vrij toegankelijk. Tijdens deze avondexcursie zullen wij als groep wel de gelegenheid krijgen om samen met de eigenaar deze bijzondere plekjes te bekijken.